به طور قطع عید نوروز یکی از اعیاد ملی ایرانیان است و ریشه در تاریخ کهن این سرزمین و آیین آنها قبل از اسلام داشته است. نکته دیگر اینکه اسلام پس از آمدن به ایران و مسلمان و شیعه شدن ایرانیان این رسم همچنان باقی مانده و در آموزه های اسلامی نیز با آن مخالفت صریح وجود ندارد. نکته سوم توجه به نکات مثبت نوروز است که زمینه تحول, نوسازی و پاکسازی فضای خانواده و زندگی را فراهم می کند و باعث نوعی شادی و شادابی می شود و بهانه ای برای صله رحم, دیدار دوستان و تحقق روابط سازنده با ایشان است.
                                                       
در برخى روایات، امامان معصوم علیهم السلام از نوروز تجلیل نموده اند. به عنوان مثال، در روایتى منسوب به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام  آمده است که مى فرماید: «نوروز، روزى است که پروردگار از بندگان پیمان گرفته است او را عبادت کنند و بدو شرک نورزند و به فرستادگانش و امامان علیهم السلام ایمان آورند. نوروز، روزى است که خورشید در آن طلوع کرده و هیچ نوروزى نیست مگر این که ما در آن روز در انتظار از میان رفتن سختیهاییم; زیرا نوروز از روزهاى ما و شیعیان ماست. در روایتى دیگر از معصوم علیه السلام وارد است: چون نوروز فرا مى رسد، غسل کنید، لباس پاکیزه بپوشید، خود را معطّر سازید و در آن روز، روزه گیرید.

در برابر این روایات، روایتى دیگر است منسوب به حضرت امام موسى بن جعفر علیه السلام که در پاسخ درخواست منصور(عبّاسى) بر این که حضرت هنگام عید نوروز در جایى بنشیند و به دیگران تبریک و تهنیّت گوید، مى فرماید: در اخبار جَدّم رسول الله (صلى الله علیه وآله) خبرى از این روز نوروز نیافتم. مرحوم مجلسى پس از ذکر این روایت، مى گوید: «ممکن است بتوانیم این خبر را حمل بر تقیّه کنیم.

به هر حال، نباید فراموش کنیم که حضرت على علیه السلام مى فرماید: هر روزى که در آن، نافرمانى خدا نشود، عید است. پس باید در عید نوروز به کارهایى مشغول شویم که ما را به خدا نزدیک کند و او را از ما خشنود سازد و از انجام کارهاى خرافى و ارج نهادن به سنّتهاى نادرست و نامعقول خویشتن دارى کنیم.

عبادت خداوند و قرائت قرآن و پاکى و نظافت خانه و نیز لباس نو بر تن کردن - نه تجمّل گرایى و فخر فروشى کردن - و همچنین روزه داشتن و به دیدار دوستان و خویشان رفتن، بسیار پسندیده و ارزشمند است. ولى اعتقاد به نامیمونى روز سیزدهم فروردین و واجب بودن سفره هفت سین و برگزارى مراسم چهارشنبه سورى، چون علّت عقلانى و شرعى ندارد، محکوم و مطرود است.

همانگونه که در سؤال اشاره شده است روایات مربوط به نوروز مختلف است و اجمالا در آن تعارض و اختلاف مشاهده می شود.

روایت معلی بن خنیس از امام صادق علیه السلام دلالت بر عظمت و شرافت این روز و انجام برخی اعمال مانند غسل، روزه و پوشیدن لباس نو دارد، از سوی دیگر، روایت امام کاظم علیه السلام دلالت بر عید نبودن آن دارد و این که نوروز از سنت های فارس بوده که مورد قبول اسلام نمی باشد. جمع بین این دو روایت مشکل است به همین جهت آراء فقها و صاحب نظران در این زمینه متفاوت است. برخی روایت امام کاظم علیه السلام را تقیه دانسته اند و روایت معلی که دلالت بر شرافت نوروز دارد را پذیرفته اند.

از سوی دیگر برخی روایت معلی را ضعیف دانسته اند و براساس روایت امام کاظم علیه السلام هیچگونه جایگاهی برای نوروز قائل نیستند گرچه انجام غسل و روزه را در این روز براساس روایت معلی و به امید به دست آوردن ثوابت این اعمال براساس قاعده تسامح در روایات مربوط به آداب و سنن مستحب دانسته اند.

در مجموع آنچه از روایات و مجموع کلمات صاحب نظران استفاده می شود چند چیز تقریبا محل اتفاق است.

الف: اعیاد اسلامی که ریشه در آموزه های دینی دارد, عید قربان و عید فطر است و عید نوروز به عنوان یک عید اسلامی مورد عنایت قرآن کریم و ائمه اطهار علیه السلام نبوده است.

ب : بسیاری از آداب و رسومی که در نوروز نزد ما ایرانیان متداول است اگر چه بسیاری از آنها مثبت و مورد تایید اسلام است, ولی در هر صورت ریشه در آموزه های دینی ندارد.

پ : نکته دیگری که قابل توجه است و این نظریه را تقویت می کند که نوروز ریشه عمیق در فرهنگ اسلامی ندارد. این است که اگر نوروز به عنوان عید و روزی با عظمت و آداب فراوان در فرهنگ اسلامی مطرح بود, باید روایات بیشتری در مورد آن از پیامبر و ائمه علیهم السلام وارد می شود و بیشتر از حد یک روایت که سند قوی هم ندارد مورد عنایت قرار می گرفت.

سیى مصطفی علم خواه

http://www.porseman.org/showarticle.aspx?id=128